بخش اول گزارش عطنا از سلسله نشستهای پیشگیری از آسیبهای دانشجویی:
قبح استفاده از مواد مخدر از بین رفته / مراقبت بیش از حد خانوادههای ایرانی عامل رشد نیافتن شخصیت دانشجویان
به گزارش پایگاه اطلاعرسانی معاونت دانشجویی به نقل از عطنا - دکتر مهدی واحدی معاون دانشجویی و فرهنگی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در ابتدای این همایش بیان کرد: «عنوان این جلسه به اشتراک گذاری تجارب و ایدههاست و این روش نه تنها موجب استفاده دانشگاهها از ایدههای موفق یکدیگر میشود بلکه موجب درسگیری و تکرار نکردن اشتباهات گذشته نیز است. در رابطه با سوء مصرف مواد مخدر نگرانیها در دانشگاه به خصوص برای خانمها بسیار جدی است، موضوع تظاهر به مصرف نسبت به گذشته بیشتر شده است و قبح استفاده از مواد از بین رفته است. اگر این نگرانی توسط جامعه مشاوران و مراکز مشاوره دانشگاه درک شود میتواند یک اراده جمعی برای مواجهه با این موضوع ایجاد کند. به همین دلیل باید وحدت رویه در موضوع مصرف مواد از منظر ضرورت شدت مراقبت دانشگاهها وجود داشته باشد، تا این موضوع به دانشجویان منتقل شود.»
اوگفت: «وزارت علوم در این زمینه حساسیت و برنامه جدی دارد. داشتن وحدت رویه برای کاهش آسیبها بسیار کمک کننده است. نکته دیگر در رابطه با مصرف مواد؛ استفاده از ظرفیت خانوادههاست میتوان گفت تقریبا تمام خانوادههای ایرانی حتی آنهایی که والدین خودشان مصرف دارند نسبت به این مسئله حساس هستند پس مهم است که بدانیم چگونه باید از ظرفیت کنترل کنندگی خانوادهها در کنار مرکز مشاوره و سایر اقدامات استفاده کنیم.»
دکتر ابراهیم نعیمی مدیر کل دفتر مشاوره و سلامت سازمان امور دانشجویان گفت: «اقدامات مرکز مشاوره، مجموعه ستادی وزارت علوم و دانشگاهها در حال تغییر جهت از درمان به پیشگیری است. برای پیشگیری باید اقدامات نوآورانهای تعریف کرد تا منشاء اثرات ارزشمند در حوزه شناختی، نگرشی، عاطفی و رفتاری مخاطبین و دانشجویان داشته باشیم. طی آخرین آیین نامه؛ نام مراکز مشاوره و سلامت به مراکز مشاوره، سلامت و سبک زندگی تغییر و همچنین فعالیتها از حوزه دانشجویان به اساتید، کارکنان و خانوادهها گسترش یافته تا در نتیجه بتوانیم در همه ابعاد موضوع سواد سلامت این طیف عظیم مخاطب با تاکید بر حوزه دانشجویی را ارتقا دهیم. ما نیازمند برنامه نوآورانه هستیم تا به جای انتظار برای دریافت آسیب و درمان آن، در حوزه آموزش، توانمند سازی و ارتقای این قشر تلاش کنیم تا در نتیجه ورودی درمان کاهش پیدا کند. برای این آیین نامه یک تیم پنج نفره بازبینی و اصلاح ترتیب داده شده تا پس از طی مراحل آن را ابلاغ کنند. همچنین از دیگر برنامههای آیین نامه برگذاری اردوهای فرهنگی با محوریت سلامت به طور فعالانه و بدون مداخله در حوزه فرهنگی است. آمار نشان میدهد درصد مبتلایان به مخدر کم است اما طی سالهای اخیر این درصد ناچیز رو به افزایش است. دروازه ورود به اعتیاد دخانیات است. برای عملکرد بهتر باید در این زمینه نیز اقداماتی داشته باشیم.»
وی افزود: «زمانی که ما علت یابی کنیم و زمینهها را بهتر بشناسیم، تصمیم بهتری در روند پیشگیری خواهیم داشت. بخشی از این مشکل به نداشتن مهارت کافی برای استقلال در دانشجو در ابعاد مختلف بر میگردد چرا که او درست زیستن را نیاموخته است. این اشکال ساختاری در خانوادههای ایرانی وجود دارد که مراقبتهای بیش از حد آنان باعث رشد نیافتن شخصیت دانشجو میشود. اولین گزینه برای دانشجویان زمانی که در معرض فشار و ضربههای روانی قرار میگیرند سیگار است؛ چرا که نیکوتین بر مغز اثر دارد و آرامش نسبی ایجاد میکند اما این مسئله نه تنها مشکل را حل نمیکند بلکه نیاز فرد به استعمال دخانیات را افزایش میدهد پس باید به توانمندسازی دانشجویان پرداخت تا چنین مشکلاتی پیش نیاید.»
او در آخر گفت: «مشاوران نباید به محتوای نظری متکی باشند و باید از تجربیات خود و اطرافیان استفاده کنند تا بر اساس آن محتوای نظری ارائه دهند و ما در این همایشها به دنبال دانستن اقدامات و تجربیات همکارانمان برای استفاده به عنوان پایه نظری هستیم گاهی اوقات تنها بیان یک حکایت میتواند تغییر شناختی، عاطفی و رفتاری در فرد ایجاد کند و دانشجویان نیز میتوانند از این تجربیات ارزشمند استفاده کنند. در مجموع میتوانیم با این رویکرد و دریافتهای جدید و تبدیل آنها در قالبهایی که متناسب با ذائقهی جدید فضای دانشجویی کشور است گامهای بلندی برداریم. این توانمند سازی باید به نحوی باشد که فارق التحصیلانمان علاوه بر دانش تخصصی در یک رشته خاص در حوزه مهارتهای درست زیستن و توانمندی شناختی از پس مجموعه مسائل زندگی بر بیایند، شکوفا تر عمل کنند و پدر و مادر مطلوبتری برای نسل آینده باشند.»
تجربیات شخصی یک دختر دانشجو از مصرف سیگار و مواد مخدر در خوابگاه ها: ضرورت اعتماد سازی بین مراکز مشاوره و دانشجویان
در ادامه یکی از بانوان دانشجو با نام مستعار حمیدی به بیان تجربه شخصی خود در خوابگاه پرداخت . حمیدی در رابطه با زندگی دانشجویی در خوابگاه ها و دلایل مصرف مواد مخدر توسط دانشجویان گفت: «اکثر دانشجویان مصرف کننده، پیش از ورود به خوابگاه با این مسئله مواجه شدند. استرس، امتحانات، جدایی از خانواده و... باعث میشود تا به دنبال راه تخلیه باشند و به دلیل نبود آموزشهای مناسب به دخانیات و مواد مخدر رو میآورند. تجربه شخصی من نشان داده از هر 10 دانشجوی خوابگاهی حدود 4 الی 5 نفر مصرف سیگار و مواد مخدر دارند و به جرات میتوان گفت اکثر آنها به دنبال راه جایگزین هستند و از مضرات استعمال موادمخدر یا دخانیات با خبر هستند، اما راه حل مناسبی برای آن پیدا نمیکنند و فرصت آزمون و خطا در یافتن راه حل را ندارند لذا نیازمند استفاده از تجربیات و راههایی هستند که پیش از آنها مورد آزمون قرار گرفته باشد.»
او گفت: «یکی از اساسی ترین اقدامات مرکز مشاوره اعتماد سازی قوی بین مراکز مشاوره و دانشجویان است. در اکثر موارد از مراکز مشاوره در دانشگاه ها به عنوان یک سلاح استفاده میشود و در صورت مشاهدهی چنین مواردی در خوابگاهها دانشجو پس از حضور در مرکز مشاوره، به کمیته انظباطی منتقل میشود. تا زمانی که عملکرد مرکز مشاوره به این صورت باشد، دانشجو برای مطرح کردن مشکلاتش نمیتواند به آنها اعتماد کند و به اطلاعات ارائه شده از سوی مشاوران توجهی نمیشود. از دید من یکی از اقدامات در این زمینه میتواند جداشدن مرکز مشاوره از کمیته انظباطی باشد.»
او در رابطه با نحوه رفتار دانشجویانی که درگیر مصرفاند بیان کرد: « دانشجویان مصرف کننده ملاحظه کارند و متوجه سایر دانشجویان هستند تا کسی متوجه نشود و باعث آزار بقیه نشوند و اگر به هر دلیلی این موضوع در خوابگاه فاش شود؛ مسئولین طوری برخورد میکنند که سیگار برای آن دانشجو یک برچسب هویتی میشود و اجازه زندگی راحت به او نمیدهد. یکی از زمانهایی که مصرف سیگار در خوابگاه افزایش مییابد دوران امتحانات است. دادن اطلاعات در این زمینه به دانشجویان بسیار کمک کننده است. تا زمانی که دانشجو نخواهد ترک کند نمیتوان تغییری ایجاد کرد. باید قوانین و اطلاعات بیان شود و در کنار آن به عقل و شعور دانشجو برای رعایت آنها اعتماد کرد. اطلاع دادن به خانواده و کمیته انضباطی تنها موجب استرس بیشتر است که نوعی تشویق برای مصرف تلقی میشود.»
وی در آخر گفت: «خوابگاهها به دلیل محدودیت ساعت ورود و خروج هنگام شب شاهد مصرف بیشتری هستند. نکته بعدی این مسئله است که در محیط خوابگاه مسئولین به نحوی با دانشجویان برخورد میکنند که مشاوران دوره ابتدایی با دانش آموزان برخورد داشتند و از والدین به عنوان ابزار استفاده میشود. در برخی موارد مسئولین دانشجویان را تشویق به گزارش دادن در رابطه با دوستان سیگاریشان میکنند اما نه تنها این روش پاسخ گو نیست بلکه شرایط محیط خوابگاه را بدتر میکند.»
استرس یکی از اصلیترین دلایل اعتیاد است/ برنامههای نشاط آور در دستور کار دانشگاه ها باشد
سپس دکتر زهره عزیزی رئیس مرکز مشاوره دانشجویی دانشگاه تهران در این همایش بیان کرد: «در دانشگاه تهران ما برنامههای اجتماعی محور با هدف آگاهی بخشی در حوزه اعتیاد و چگونگی خودمراقبتی را در قالب همایشها و کارگاههای آموزشی ارائه میدهیم. در برخی برنامههای همیاران سلامت و روان، دانشجویان داوطلبانه ما را همراهی میکنند در کنار این؛ برنامههای دیگر برای ایجاد نشاط و سلامتی فیزیکی و روانی به طور روزانه در جریان است. استرس یکی از اصلیترین دلایل اعتیاد است و دانشجویان در خوابگاه ها به دلایل مختلفی میتواند تحت این استرسها و فشارها قرار بگیرند که دانشجو را از زندگی طبیعی به سمت دیگر سوق دهد. برنامههای نشاط آور و ایجاد نشاط بسیار مهم و ضروری است. مرکز مشاوره؛ در دوره جدید رویکرد مشارکتی با واحدهای مختلف دارد و ما تلاش داریم تا هماهنگیهای لازم شکل بگیرد چراکه همافزایی باعث اثربخشی بیشتر میشود. ما در زمینه اعتیاد تنها به بررسی مصرف مواد مخدر پرداختیم، اما دخانیات نیز به همان اندازه حائز اهمیت است. اقدامات پراکنده ای که در گذشته وجود داشت را به سمت یک اقدام منسجم بردهایم و با کنوانسیون مبارزه با مواد مخدر و WHO جلسات متعددی داشتیم و در دانشگاه برنامههایی را ترتیب داده و سیاست گذاریهایی انجام شده است. طرح دانشگاه بدون دخانیات در سال ۹۶ شروع شده و فعالیتهای دانشگاه تهران را قابل قبول ارزیابی کردند و چیزی تا برآورده سازی کامل انتظارات آنها نمانده تا دانشگاه تهران به عنوان اولین دانشگاه بدون دخانیات بتواند نشان سازمان بهداشت جهانی را دریافت کند.»
وی در رابطه با سایر اقدامات انجام شده بیان کرد: «ما پرورش مربی و متخصصین سایر دانشگاهها در زمینه اعتیاد و دخانیات را انجام میدهیم و در رابطه با دخانیات دانشگاه تهران دومین دانشگاه به عنوان مرکز تربیت مربی برای کنترل دخانیات است و پس از دریافت نشان به سمت آموزشهای بینالمللی در این خصوص خواهیم رفت. ما محتوای مختلفی در قالب ویژهنامهها، کتابچه، بروشور، اینفوگرافی و کلیپ کافه سلامت تهیه کردهایم. یکی از موضوعاتی که در خوابگاههای دخترانه فعالانه پیش برده شده موضوع دود دست دوم بود. در دنیا یک هشتم کسانی که در اثر دخانیات از بین میروند به دلیل دود دستدوم است و ما به دنبال فرهنگ سازی این مسئله هستیم که در خوابگاهها دانشجویان حواسشان به حقوق دیگران باشد و آن را رعایت کنند. پویش پاک زمین بدون دخانیات را داریم که در آن دانشجویان در خوابگاه شروع به ایجاد باغچه کردند و سبزی یا گل کاشتند و از محصولات خود استفاده کردند. جلسات و مسابقاتی را برگزار کردهایم. از جمله شعارها و اهدافی که دانشگاه تهران به سمت آنها حرکت میکند؛ مسئولیت اجتماعی دانشگاه سبز، دانشگاه کارآفرینی و دانشگاه بدون دخانیات هستند.»
او گفت: «دانشجویان قشر فهیم این جامعه هستند. با نشستها و روشن سازی در رابطه با این مسئله؛ موضوع پیشگیری و یا حل میشود. نمایشگاهها، نشستهای تخصصی متعدد و دورههای آموزشی زیادی را برای پیشگیری از مصرف دخانیات و مواد مخدر تدوین کردیم. در دانشگاه تهران پروتکلهای عدم مصرف مواد و عدم استعمال دخانیات تدوین کردهایم. امیدوارم که این مسئله یک هدف جمعی باشد و همه با هم به این سمت حرکت کنیم. ما سیاستگذاری میکنیم و هر آنچه که لازم باشد را عملیاتی میکنیم اما همراهی دانشجویان به عنوان بازوهای عملیاتی و افرادی که تمام این کارها برای آنهاست هم به مسئولین انگیزه کار بیشتر میدهد و هم عملیاتی شدن این اهداف را رقم میزند. از دیگر اقدامات ما برقراری ارتباط به صورت چهره به چهره با دانشجویان در غرفههایی در سطح خوابگاهها بود. سامانه هوشمند سلامت روان دانشجویان را طراحی کردیم و با تکمیل فرمهای سلامت روان دانشجویان در معرض خطر را شناسایی میکنیم و آنها را تحت پیگیری قرار میدهیم با آنها تماس گرفته میشود و در مواردی که نیاز است حضوری با آنها ارتباط برقرار میکنیم.»
بیان یک تجربه دانشجویی: اضطراب و بی اطلاعی عامل مصرف دخانیات و مخدرها در خوابگاه ها
سپس یک دانشجوی دانشگاه علامه طباطبایی با نام مستعار حسینی نیا به بیان تجربه خود پرداخت و گفت: «آشنایی من با دخانیات در مقطع راهنمایی شکل گرفت. حدود دو ماه به این صورت گذشت اما قبل از ورود به دبیرستان به دلیل مشغله فراوان از سیگار فاصله گرفتم. مجددا در سال دوم دبیرستان به دلیل فوت یکی از خانواده به سمت خوشگذرانی با دوستانم در قهوه خانه و استفاده از قلیان رفتم و پس از آن هم به سیگار روی آوردم و بی توجه به سمت هر چیزی پیش رفتم، مصرف من زیاد شد و به دلیل اضطراب زیاد دردی در قفسه سینه احساس میکردم. پس در پیش دانشگاهی به صورت ارادی تصمیم به ترک آن گرفتم و دیگر به دلیل مشکلات جسمانی از سیگار استفاده نکردم و تلاش کردم که به برنامههای درسیام برسم. چند هفته پس از شروع دانشگاه دچار نوعی تنهایی و تهاجم احساسات تجربه نشده در خود گشتم. یکی از هم اتاقیهایم که در مقطع ارشد تحصیل میکرد و از دخانیات و مخدرها استفاده میکرد، در همان شرایط روحی که در خوابگاه داشتم به من سیگاری تعارف کرد و من در معذوریت پذیرفتم و ماجرا از اینجا شروع شد.»
وی ادامه داد: «به دلیل شرایط جدیدی که ایجاد شده بود روزانه حدود ۱۰ نخ سیگار میکشیدم و مصرفم بیش از قبل شده بود. در شرایط خوابگاهی که اکثر دوستان سیگارهایی با دود بالا استفاده میکردند؛ کشیدن سیگار گویا از نکشیدن آن بهتر بود. اکثر دانشجویان در خوابگاه هنگامی که وارد این فضا و تنهایی میشدند با مشاهده سایر افراد که سیگار در دست داشتند به این فکر بودند که روشی موثر است و به آن سمت کشیده میشدند. عدهای از دانشجویان از مضرات آن آگاهی داشتند اما به کشیدن سیگار ادامه میدادند یا عدهای دیگر که به طور کل زیر بار مصرف نمیرفتند و عقیده داشتند هر زمان که بخواهند میتوانند دیگر استفاده نکنند و عده دیگری به دلیل پرستیژ و زیبایی از آن استفاده میکردند. رفته رفته دوباره به سیگارعادت کردم و خریدن نخی سیگار به خرید پاکتی منجر شد. در ادامه این ماجرا بعد از گذشت مدت زمانی در روز تولد یکی از دوستانم از مشکلات و مریضی مادرم گفتم و یکی از دوستان پیشنهاد استفاده از ماریجوانا را داد. با توجه به این که تجربهای نداشتم از مصرف آن امتناع کردم اما او مواد را به عنوان کادو به من معرفی کرد و من قبول کردم. این مواد به دلیل ایجاد حس سرخوشی بسیار تحریک کننده بود.»
وی افزود: «دوستان زیادی استعمال دخانیات را به گونههای متفاوتی در خوابگاه داشتند که در حال حاضر یا خبری از آنها ندارم و یا از دانشگاه انصراف داده اند. در نهایت چیزی که جرقهای در ذهن من ایجاد کرد نحوه برخورد یکی از مسئولین خوابگاهی بود که برای او احترام زیادی قائل بودم. او به دلیل با خبر شدن از مصرف دخانیات و مخدر برخورد تحقیر آمیزی با من داشت که تلنگری در ذهن من ایجاد کرد که آیا استفاده از مواد ارزش این نوع تحقیر شدن را دارد؟ و باعث دلزدگی من از دخانیات شد و بی ارزشی آن را فهمیدم. پشیمان شدم و توانستم با یکی از اساتید مرکز مشاوره ارتباط برقرار کنم، با وجود دشوار بودن ترک مواد با آن مقابله کردم و به فکر تغییری هستم تا به سقوط و ویرانی منجر نشود. بابت کمکهایی که صورت گرفته خوشحال هستم و تجربه من نشان داد که اکثر کسانی که در دانشگاه به دخانیات و مواد محرک روی آوردند بیاطلاعی بوده و خودشان نمیدانستند چه چیزی در انتظارشان است چرا که به صورت عادی برایشان جا افتاده بود اکثر این افراد به دلیل وجود اضطراب به مسئله روی آوردند.»
به دلیل شرایط کرونایی دانشجویان جدید حتی تجربه آشنایی با دبیرستان را هم ندارند/ ضرورت دانش افزایی و به چالش کشیدن اطلاعات ذهنی دانشجویان
سخنران بعدی دکتر چنگیز رحیمی رئیس مرکز مشاوره دانشجویی دانشگاه شیراز گفت: «امسال نو ورودی های دانشگاه به دلیل شرایط کرونایی حتی تجربه آشنایی با دبیرستان را ندارند و به گونهای میتوان گفت که مستقیما از راهنمایی به دانشگاه میآیند و به طور ناگهانی ارتباطشان با خانواده قطع میشود که نیازمند برنامهای است که این فرایند تدریجی باشد تا کمترین آسیب متوجه دانشجویان شود. خانوادهها باید متوجه شوند که ما مسئولیت ویژه در قبال دانشجویان نداریم و تنها خدماتی را ارائه میدهیم. پس نقش خانواده باید برای آنها توضیح داده شود. در این دو سال نرخ اعتیاد و اختلالات روانی افزایش پیدا کرده و ما در دوران سختی قرار داریم .افراد با روحیات شکننده و مستعد در حال حرکت به سمت استعمال مواد هستند و مصرف مواد افزایش پیدا کرده است. ما از سال ۱۳۸۴ برای تمام دانشجویان ورودی جدید، کارگاه اجباری برگزار میکنیم و در این کارگاه مسائل مربوط به پیشگیری از مصرف مواد و خودکشی آموزش داده میشود.»
وی افزود: « زمانی که کارنامه سلامت روان بررسی میشود، افراد در معرض خطر را برای پیشگیری از مصرف مواد مورد توجه قرار میدهیم. یکی از مبناهای پیشگیری از مصرف مواد؛ دانش افزایی و به چالش کشیدن اطلاعات ذهنی دانشجو است از این نظر که دانشجو در اطلاعات خود تجدید نظر انجام دهد. زمانی مواد مخدر به دانشجویان نشان داده و در رابطه با آن صحبت میشد اما تحقیقات نشان دادند که دیدن مواد حس کنجکاوی را بیشتر میکند و افراد را به سمت استفاده سوق میدهد به همین علت این اقدام را دیگر انجام نمیدهیم. یکی دیگر از کارهایی که انجام میشد اما دیگر جواب نمیدهد نمایش فیلمهایی بود که مبنای مصرف مواد داشتند اما با گسترش فضای مجازی دانشجویان میل کمتری به حضور در سالن برای تماشای فیلم دارند. از دیگر کارهایی که انجام میشود تولید محتواست؛ مانند تولید پادکست و بروشور که سالها به صورت پیوسته انجام میشود.»
رحیمی گفت: «ما با سازمانهایی خارج از دانشگاه مانند استانداری، بهزیستی و دانشگاه علوم پزشکی ارتباط برقرار میکنیم و در برگزاری همایشهای منطقهای، نمایشگاه منطقهای و سایر اقدامات از آنها کمک میگیریم. ما اقدامات اجرایی مربوط به دانشگاه عاری از دخانیات را شروع کرده و قسمتهای قابل اجرا را به اجرا در آوردهایم اما هنوز کارهای زیادی نیاز است. تا زمانی که یک دانشگاه در سطح دانشگاه شیراز در برپا کردن این برنامه مشکلاتی دارد قطعاً دانشگاههای کوچکتر هم از پس آن بر نمیآیند. باید دید این برنامهها تا چه حد قابل اجرا هستند. در سالهای گذشته کارگاهی برای اساتید و کارکنان برگزار کردیم و مهم است که کل ارکان دانشگاه در این زمینه هماهنگ باشند به خصوص اساتید؛ و بهتر است برای آنها مشوقهایی در نظر گرفته شود تا انگیزه برای همکاری داشته باشند. آموزش های فرد به فرد و اتاق به اتاق میتواند نقش موثری ایفا کند. مسئله دیگر فضای فرهنگی است که میتوانیم وارد آن شویم و تصور میشود کمبود برنامه فرهنگی مناسب برای حرکت به سمت دانشگاه عاری از دخانیات احساس میشود. ما به نوبه خودمان با برگزاری اردوها و پر کردن اوقات فراغت با دید روانشناختی اهداف خاصی را دنبال میکنیم.»
وی در آخر گفت: «پیشنهاد میکنم هر دانشگاه یکی از خوابگاههای خود را به عنوان خوابگاه عاری از دخانیات انتخاب کند و تمام برنامهها را بر روی آن اجرا کند. اگر پاسخ مناسبی گرفت برنامه را به سایر خوابگاهها گسترش دهد. درست است که هدف ما ریشهکن کردن این دسته از آآآسیبها است اما اگر موفق نشدیم باید بتوانیم در کاهش آنها نقش موثری ایفا کنیم. برای زندگی در محیطهای اجتماعی باید قوانینی تبیین و اجرا شوند و دانشگاه میتواند در قوانینش تجدید نظر کند. موارد جدید را تبیین و در معرض دید دانشجو قرار دهد تا از آن آگاهی پیدا کنند. پاکسازی محیطهای اطراف دانشگاه از فروشندگان مواد یکی دیگر از اقدامات موثر در این زمینه است. چرا که یکی از عوامل خطر؛ در دسترس بودن است. درست است که دانشجویان مضرات مواد مخدر را میدانند اما باید این دانسته ها به چالش کشیده شود چرا که تبلیغات گسترده از سمت شرکتهای قاچاقچیان وجود دارد.»
ادامه دارد...
نظر شما :